Dzięki niemu dzisiaj możemy korzystać z takich urządzeń jak myszka do komputera czy telefon. Nazwany "ojcem współczesnej elektroniki". 140 lat temu urodził się Jan Czochralski, chemik, twórca metody wzrostu kryształów.

Jan Czochralski urodził się 23 października 1885 r. w Kcyni na Pałukach mieście położonym około 80 kilometrów od Poznania i miał dziewięcioro rodzeństwa. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego wyjechał do Berlina, gdzie pracował w aptece-drogerii oraz w laboratoriach firmy Kunheim and Co. i koncernu Allgemeine Elektrizitats-Gesellschaft (AEG). Około roku 1910 otrzymał tytuł inżyniera chemika. Swoją pierwszą pracę naukową, poświęconą krystalografii metali, a dokładniej podwalinom późniejszej teorii dyslokacji, opublikował w roku 1913.

Największy rozgłos Janowi Czochralskiemu przyniosła, choć dopiero po śmierci, opracowana w 1916 r. metoda pomiaru szybkości krystalizacji metali, nazwana później Jego imieniem. Odkrycie to nastąpiło w związku z przypadkowym zanurzeniem pióra w tyglu ze stopioną cyną zamiast w kałamarzu. Czochralski niezwłocznie wyciągnął pióro i zauważył, że z końca stalówki zwisała cienka nic zestalonego metalu. Doświadczenie zostało powtórzone z tą różnicą, że zamiast ręki z piórem użyto mechanizmu napędzanego silnikiem. Jej zastosowanie do otrzymywania na skalę przemysłową kryształów germanu i krzemu umożliwiło burzliwy rozwój elektroniki i fizyki ciała stałego. Do dziś żadna z innych, nowszych metod hodowli kryształów nie może konkurować wielością zastosowań i modyfikacji z metodą Czochralskiego.

Dla ciekawości - ze wszystkich materiałów, których cząsteczki nie rozpadają się podczas podgrzewania i topnienia, można w ten sposób uzyskać monokryształy o wysokiej czystości i jednorodności. Przykładowo z tak uzyskanych monokryształów krzemu powstałą układy elektroniczne w komputerach, telefonach czy zegarkach.

W 1917 r. Jan Czochralski przeniósł się do Frankfurtu nad Menem i zorganizował, według własnego projektu, laboratorium metaloznawcze firmy Metallbank und Metallurgische Gesellschaft A.G., łączące badania naukowe z próbami warsztatowymi. Tu powstało wiele Jego cennych prac naukowych (m.in. pionierskie badania anizotropii twardości monokryształów) i patentów (w tym najsłynniejszy – na bezcynowy stop łożyskowy dla kolejnictwa, zwany metalem B, opatentowany w 1924 r.).

Jan Czochralski powrócił do Polski na zaproszenie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, rezygnując ze wszystkich pełnionych w Niemczech funkcji i odrzucając propozycję objęcia posady dyrektora nowo powstałej fabryki duraluminium w amerykańskich zakładach Forda. W 1929 r. objął posadę profesora na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej. Przywieziony majątek zainwestował w polski przemysł i przeznaczył na cele społeczne (m.in. mecenat sztuki). Po raz kolejny budował swój warsztat pracy – Zakład Metalurgii i Metaloznawstwa na Politechnice i Instytut Metalurgii i Metaloznawstwa, wyposażając obie placówki naukowe w najnowocześniejszą aparaturę. Czochralski zajmował się m.in.: pomiarami szybkości krystalizacji metali, własnościami elastycznymi, korozją metali i stopów w różnych atmosferach gazowych.

Lista publikacji prof. Jana Czochralskiego obejmuje blisko sto pozycji, choć część Jego dorobku pozostaje nieznana (prace objęte tajemnicą wojskową – polską i niemiecką).

Ważnym nurtem pracy Profesora i istotnym osiągnięciem było wzbogacanie arsenału środków badawczych. Podczas rozwiązywania kolejnych problemów naukowych narodziły się: wspomniana metoda Czochralskiego hodowli monokryształów, diagramy rekrystalizacji wykorzystywane do opisu własności materiału, metoda analizy krzywych ogrzewania, nowe metody trawienia (m.in. złota), metody wykrywania i ilościowego oznaczania wtrąceń niemetalicznych w żelazie i stali (m.in. za pomocą tzw. „radio-mikroskopu”, przodka współczesnego mikroskopu sił atomowych), metody badania korozji w kontrolowanych warunkach, nierentgenowskie metody oznaczania orientacji monokryształów metali. Czochralski wprowadził do metaloznawstwa, młode wówczas, metody rentgenowskie.

W czasie drugiej wojny światowej, Czochralski utworzył za zgodą okupanta, i na prośbę swoich współpracowników z instytutu, placówkę o charakterze usługowym – Zakład Badań Materiałów. Praca w Zakładzie zapewniała pracownikom z okupowanej Warszawy stanowisko pracy i bezpieczeństwo. Pracowali tam zarówno pracownicy Politechniki, jak i Chemicznego Instytutu Badawczego oraz członkowie Armii Krajowej. W Zakładzie wykonywano elementy uzbrojenia dla instytucji cywilnych, dla Wehrmachtu, ale także na na zamówienie Armii Krajowej, w tym przetapiano części elektryczne niemieckich rakiet V-1 i V-2. W kwietniu 1945 roku profesor Czochralski został aresztowany pod zarzutem „współpracy z władzami okupacyjnymi na szkodę osób spośród ludności cywilnej względnie Państwa Polskiego”. W sierpniu 1945 roku postępowanie to umorzono, jednakże Senat Politechniki Warszawskiej odmówił przyjęcia go do pracy uchwałą z 19 grudnia 1945 roku. W ten sposób wykluczono go ze środowiska i skazano na zapomnienie. Czochralski nie mógł się bronić, nie mógł też ujawnić współpracy z AK, za którą groziło kilkuletnie więzienie. W wyniku ponownie przeprowadzonych badań w 2011 r. Senat Politechniki Warszawskiej podjął ogłosił rehabilitację Jana Czochralskiego.

Po zakończeniu wojny i procesu karnego Jan Czochralski wrócił do swojej rodzinnej Kcyni i założył Zakłady Chemiczne „Bion”, produkujące różnego rodzaju wyroby kosmetyczne i drogeryjne, w tym znany „proszek od kichania z Gołąbkiem”, pastę do butów, sól peklującą oraz płyn do trwałej ondulacji. Zmarł 22 kwietnia 1953 roku na atak serca spowodowany rewizją Urzędu Bezpieczeństwa w jego willi w Kcyni. Rok po śmierci profesora Czochralskiego zespół Gordona Teala skonstruował pierwszy tranzystor, czyli element elektroniczny, mający zdolność wzmacniania sygnału elektrycznego, z kryształu krzemu wyhodowanego metodą Czochralskiego.

Jan Czochralski pozostanie w pamięci jako wybitny uczony i wybitny Polak, który na trwałe wpisał się w historię i współczesność światowej krystalografii, materiałoznawstwa, elektroniki i fizyki ciała stałego.

Jan Czochralski w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI